باسمه تعالی

سازمان ملل متحد به عنوان نهادی  بین‌المللی در زمینه تنظیم روابط بین دولت‌ها، از همان آغاز عصر فضا توجه ویژه خود را به این خطه بیکران از عالم هستی و خطرات و فرصت‌های بی‌پایان آن معطوف نمود. این سازمان از نخستین روزهای حضور انسان در فضای ماورای جو، در پی تحقق آرمان موجود در منشور ملل متحد مبنی بر “مدارا کردن انسان‌ها با یکدیگر، هم‌زیستی مسالمت‌آمیز همراه با روحیه حسن همجواری و متحد ساختن  قوای خود برای حفظ صلح و امنیت بین‌المللی” ، تلاش‌هایی را انجام داد.

از همین رو در سال ۱۹۵۸، اندکی پس از پرتاب نخستین قمرمصنوعی به فضا، مجمع عمومی سازمان ملل بر آن شد تا کمیته‌ای با عنوان  “کمیته سازمان ملل متحد برای استفاده صلح‌آمیز  از فضای ماورای جو” که COPUOS نامیده می‌شود، تاسیس نماید. در  قطعنامه شماره ۱۳۴۸ مجمع عمومی به تاریخ ۱۳ دسامبر ۱۹۵۸، که در واقع سند تاسیس این کمیته موقت نیز به شمار می‌آید، هدف از ایجاد آن به شرح زیر بیان گردیده است:

1. بررسی امکانات  و منابع سازمان ملل متحد،کارگزاری‌های تخصصی آن و سایر نهادهای بین‌المللی برای استفاده صلح‌آمیز از فضای ماورای جو
2. ساماندهی  همکاری‌های  بین‌المللی  در زمینه استفاده صلح‌آمیز از فضای ماورای جو تحت لوای سازمان ملل
3. تسهیل زمینه همکاری و هم‌گرایی میان دولت‌ها از طریق هماهنگ‌سازی برنامه‌های فضایی در قالب سازمان ملل
4. پاسخ به سوالات و چالش‌های حقوقی که احتمالا در کاوش و بهره‌برداری از فضای ماورای جو پیش روی دولت‌ها قرار خواهد گرفت.

یک سال بعد، یعنی در سال ۱۹۵۹، مجمع عمومی طی قطعنامه شماره۱۴۷۲،کمیته را از  یک ساز و کار موقت تبدیل به یک نهاد دائمی کرد.

COPUOS  از دو کمیته فرعی با نام‌های “کمیته فرعی علمی و فنی” و  “کمیته فرعی حقوقی” تشکیل گردیده  است که سالی یکبار برای بررسی مسائل ارجاع شده از سوی مجمع  عمومی سازمان ملل تشکیل  جلسه می‌دهند. نحوه رای‌گیری در کمیته‌های فرعی بر مبنای اتفاق آرا است و در صورت حصول این امر، در باب مسائل مورد توافق توصیه‌هایی به مجمع عمومی  ارائه می‌شود. محور اصلی فعالیت‌ها در کمیته فرعی علمی و فنی، سامان بخشیدن به اطلاعات حاصل  از کاوش‌های فضایی و گسترش برنامه های اکتشافی است. این نهاد کوشش می‌کند تا کشورهایی که در انجام اکتشافات فضایی سهم کم‌تری دارند نیز از اطلاعات و نتایج حاصل از این تحقیقات بی‌بهره نمانند.

کمیته فرعی حقوقی نیز وظیفه  پاسخ  به آن دسته از سوالات و مسائل حقوقی را برعهده دارد که همراه با کاوش‌ها و پیشرفت‌های هر روزه این شاخه از دانش بشری پیش روی دولت‌مردان و سیاست‌گذاران قرار می‌گیرد. بدون شک وجود خلاء حقوقی  و عدم آگاهی از حقوق و تکالیف می‌تواند مانع مهمی در مسیر حرکت رو به جلوی فن‌آوری‌های فضایی باشد.

در پایان جا دارد به دستاوردهای این کمیته نیز اشاره کوتاهی داشته باشیم. این نهاد وظیفه  پرداختن به حوزه‌ای از علم و فن‌آوری را عهده‌دار است که برای بشر بسیار ناشناخته است. هم‌چنین در زمینه حقوقی نیز بدون شک  مسائل مطروح در قالب حقوق فضا دربردارنده جدیدترین مسائل و چالش‌های حقوقی می‌باشند. در زمینه حقوقی تعداد معاهدات و موافقت‌نامه‌های لازم‌الاجرا میان دولت‌ها،با درنظر گرفتن مشکلاتی که همواره تصویب و اجرایی شدن یک معاهده در صحنه بین‌المللی با آن روبرو است، بسیار قابل توجه است. آن‌چه که موفقیت COPUOS را بیش از پیش جلوه‌گر می‌سازد آن است که بخش اعظم فعالیت‌‌های این کمیته در دوران اوج جنگ سرد صورت گرفت و ناگفته پیداست که جو سیاسی حاکم در آن زمان، رسیدن به توافقی که هردو ابر قدرت خود را به آن ملزم بدانند با مشکلاتی روبرو می‌کرد.

منبع: کتاب معاهده فضای ماورای جو، نوشته‌ی سرکار خانم دکتر الهام امین زاده