باسمه تعالی

نکته‌ای جالب توجه در جامعه فضایی و برای وکلای فضایی وجود دارد و آن این است که فقط تعداد انگشت شماری از حوادث فضایی و موارد مربوطه برای بحث و بررسی وجود دارد. یکی از مهم‌ترین و مرتبط‌ترینِ این موارد، ماجرای برخورد دو ماهواره ایریدیوم – کاسموس است، تنها برخورد بین ماهواره‌ای که تا به حال رخ داده است.

شرکت آمریکایی Iridium LLC صاحب منظومۀ ماهواره‌ای مخابراتی در مدار لئو است . ایریدیوم ۳۳ یکی از این ماهواره‌ها بود که در سال ۱۹۹۷ به فضا پرتاب شد. کاسموس ۲۲۵۱ هم یک ماهواره مخابراتی از کار افتاده متعلق به دولت روسیه بود که در سال ۱۹۹۳ به فضا پرتاب شده بود. این دو ماهواره در سال ۲۰۰۹ با هم برخورد کردند و بیش از ۲۰۰۰ قطعه پسماند ایجاد کردند. برخی مسائل حقوقی کلیدی بعد از این حادثه مطرح شدند که در ادامه آورده می‌شوند. هنوز هم سوالات حقوقی در این زمینه به صورت رضایت بخشی پاسخ داده نشده است.

ایریدیوم ۳۳، مطابق کنوانسیون ثبت ۱۹۷۴، سازمان ملل، ثبت نشده بود و در پی آن این سوال مطرح شد که چه کسی دولت پرتاب‌کننده بوده است؟

طبق تعریف کنوانسیون مسئولیت، دولت پرتاب‌کننده دولتی است که پرتاب و یا تدارک پرتاب یک جسم فضایی را انجام می‌دهد و یا دولتی است که از قلمرو یا تاسیسات آن ، پرتاب یک جسم فضایی انجام می‌شود. ماهواره ساخت شرکت خصوصی توسط یک پرتابگر پروتون روسی از قزاقستان پرتاب شده بود. ایریدیوم LLC در ایالات متحده آمریکا ثبت شده است، اما این تنها ارتباطی است که به ایالات متحده دارد. می‌توان ادعا کرد که قزاقستان یا حتی روسیه هم می‌توانند دولت پرتاب‌کننده باشند.

کنوانسیون مسئولیت، نیاز به تعیین خطا دارد تا بتواند مسئول را مشخص کند. در نگاه اولیه این روند منطقی به نظر می‌رسد اما عدم وجود تعریف مشخص برای خطا جنجال برانگیز می‌باشد.

روسیه اشاره کرد که کاسموس ۲۲۵۱، فعال نبوده (عملکرد نداشته) و ایریدیوم مقصر است زیرا مانور مداری انجام نداده است. روسیه هیچ تعهدی برای خروج از مدار کاسموس۲۲۵۱ بعد از توقف عملکرد نداشته است. ایریدیوم اشاره کرد که هیچ تعهدی برای جلوگیری از برخورد وجود نداشته حتی اگر تعهدی هم وجود داشت، چنین برخوردی اتفاق می‌افتاد.

می‌توان ادعا کرد که ایریدیوم LLC در انجام وظیفه خود برای جلوگیری از آسیب دیدن ماهواره‌های دیگر سهل انگاری کرده است، یا که روسیه در اجازه دادن به خراب شدن ماهواره خود و پایین آمدن کنترل نشده به مدار ایریدیوم سهل‌انگاری کرده است.

دو مرکز عملیات فضایی مشترک ایالات متحده آمریکا (JSpOC)  و روسیه، در حال انجام ارزیابی‌هایی برای جلوگیری از برخوردهای پر ریسک هستند. ایالات متحده آمریکا هر روز اخطارهایی را به شرکت ایریدیوم که در آن زمان بیش از ۷۰ ماهواره عملیاتی داشت، می‌داد. به دلیل میزان بالای هشدارها و عدم دقت در داده‌های ارائه شده، هشدارها ۲ سال قبل از برخورد متوقف شده بود.

هیچ کدام از دو طرف دعوا، استانداردهای مربوط به مقصر را برآورده نمی‌کردند و به دادرسی قانونی استناد نمی‌کردند. با ایجاد بیش از ۲۰۰۰ قطعه پسماند، خطر بروز برخورد یکی از این‌ها با ماهواره دیگر افزایش می‌یابد.

پس از حادثۀ برخورد، JSpOC دوباره برای منظومۀ ماهواره‌ای ایریدیوم، ارزیابی‌های میزان نزدیکی به سایر ماهواره‌ها را آغاز کرد. JSpOC در حال حاضراز ۷۲ ساعت قبل، هشدارهایی را به اپراتورها با ماهواره‌ایی که در فاصله ۱ کیلومتری از سایر ماهواره‌ها در مدار لئو قرار دارند، می‌دهد.

با این حال، به نظر می‌رسد که از برخورد ایریدیوم-کاسموس درس‌هایی آموخته شده است و سازمان‌ها در ارزیابی‌های میزان نزدیکی به سایر ماهواره‌ها، دقیق و سخت‌گیرتر شده‌اند. این حادثه همچنین آگاهی عمومی از پسماندهای فضایی و موقعیت فضایی را افزایش داد. با این حال این حادثه برخورد با منظومۀ با تعداد کمتر از ۸۰ ماهواره، رخ داد. منظومه‌های ماهواره‌ای با تعداد ماهواره بیشتر، نیازمند اطلاعات به موقع و دقیق از تمام اپراتورهای ماهواره‌ای دیگر، در مدارهای نزدیک و پسماندهای فضایی دارند تا بتوانند منظومۀ خود را هماهنگ نمایند و مانورهای مناسب برای جلوگیری از برخورد انجام‌ دهند. بنابراین استفاده از سوخت و توان افزایش می‌یابد و در نتیجه هزینه اپراتورها بالا می‌رود.

منبع:

کتاب جنبه‌های حقوقی ابرمنظومه‌های ماهواره‌ای